De synagoge van Winsum dateert uit 1879 en staat aan de Schoolstraat. Tot 1879 zijn de godsdienstoefeningen van de joodse gemeente gehouden in de huissynagoge aan de Westerstraat te Obergum. Besloten wordt een eigen synagoge te bouwen aan de Schoolstraat. Het bescheiden gebouwtje, opgetrokken in de zgn. ‘Waterstaatstijl’, is een typisch voorbeeld van een mediene synagoge. Tot 1934 zijn hier de joodse erediensten gehouden. De joodse gemeente is dan te klein voor de synagoge. Vanaf 1935 wordt het gebouw verhuurd aan de Moderne Winsumer Bestuurdersbond, die door aankoop in 1940 eigenaar is geworden. De bond vernoemt het verenigingsgebouw naar de socialistische Joodse voorman Nathan (Nardus) Albert de Vries (Winsum, 1878 – Groningen, 1924): het N.A. de Vriesgebouw. De exploitatie is in de loop der tijd overgenomen door het NVV, later de FNV. In 1948 is de joodse gemeente Winsum als zelfstandige gemeente opgeheven.
Vooral tussen 1825 en 1875 maakt de gemeente een zekere bloeiperiode door. Het aantal joden stijgt van 64 in 1809 naar 152 in 1869 op een bevolking van 13.733 (1809) respectievelijk 22.882 (1869) personen.
Overigens omvat de joodse gemeente Winsum eerder de dorpen Adorp, Baflo, Bedum, Eenrum, Kloosterburen en Warffum. Tot 1877 moeten ook de joodse gemeenschappen van Ulrum en Leens tot Winsum gerekend worden.
Bij een verbouwing in 1965 vond een ingrijpende wijziging plaats, waarbij bijna alle bijzondere eigenschappen die nog herinneren aan de oude synagoge zijn verdwenen. In 2009 wordt de exploitatie door de FNV beëindigd en het gebouw overgedragen aan de ‘Stichting Behoud Synagoge Winsum’, die heeft gezorgd voor restauratie in de oorspronkelijke staat (2011). Zo zijn bij deze restauratie het oorspronkelijke tongewelf en de vrouwengalerij hersteld. Het mikwe (a) is zichtbaar gemaakt onder een glazen plaat in de vloer. De synagoge is een gemeentelijk monument. In 1993 is er tegen de oostzijde van de synagoge een Joods oorlogsmonument aangebracht naar een ontwerp van Jan Buwalda. Het monument bestaat uit twee glazen panelen waarop de namen zijn vermeld van de dertien slachtoffers uit Winsum die in 1942 zijn vermoord in Auschwitz. Op het rechterpaneel staat een tekst die is ontleend aan Jozua 4:6-7. Ter nagedachtenis aan N.A. de Vries is in de tuin die grenst aan de noordzijde van de synagoge in 2012 de N.A. de Vriesboom geplant. De tekst op de gevelsteen is ontleend aan Numeri 24, 5: ‘Hoe goed zijn uw tenten, Jakob! uw woningen, Israel!’ Verder staat er in gewoon Nederlands 'Gebouwd in den jare 1879.'
Op een enkeling na zijn alle joodse inwoners van Winsum tijdens de Duitse bezetting gedeporteerd en vermoord. In 1948 is de joodse gemeente ontbonden en bij die van Groningen gevoegd. De synagoge is tegenwoordig in gebruik als vergaderzaal. De zorg voor de begraafplaats berust bij de burgerlijke gemeente. Het 'Joods Kerkhofje' is in de zomer van 1999 gerestaureerd.
Sinds 1977 staat aan de B.H. Broekemastraat een beeld ter herinnering aan de joodse inwoners van Warffum. Een oorspronkelijk voor Abraham Markus gebouwde woning maakt als joodse slagerij onderdeel uit van het Warffumer openluchtmuseum en herbergt tevens een klein joods museum. In 1995 is bij het bestaande bevrijdingsmonument aan de Regnerus Praedestinusstraat in Winsum een plaquette aangebracht, waarop ook de namen van de joodse oorlogsslachtoffers voorkomen.
Twee jaar later is ook in het nabij gelegen Eenrum een herdenkingssteen geplaatst. In Bedum is in mei 2002 een herinneringsplaquette onthuld op het 'jodenhuis', de woning van de twee joodse inwoners van de plaats die in de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen.
Noot:
Bronnen: Stichting behoud Synagoge Winsum Wikipedia
|
||||||||||||||
